[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ujęcie atomistyczne jest przez niegorozumiane jako czysto formalne.Ujęcia tego typu potrafią dostrzecagregaty, zespoły nadbudowane nad atomistycznie pojmowany-mi jednostkami, jednak nie są w stanie w ramach swojego aparatuprzedstawić makroaktorów społecznych i ich działań.Działania napoziomie makroskopowym są rozumiane jako wynik działań licz-nych makroaktorów168.Ujęcie kolektywistyczne, a do takich zaliczaEtzioni także ujęcia systemowe, pozwala na widzenie makroaktorówspołecznych w ich swoistej dynamice.Uczony zauważa, iż myśleniekolektywistyczne i systemowe może zostać uznane za przejaw tejsamej generalnej postawy metodologicznej.Istnieje jednak ryzykoujmowania całości jako całości  organicznych.W tym sensie teorieParsonsa i Luhmanna wpisują się w tak przedstawiony model ujęćkolektywistycznych.Wreszcie trzecim językiem uprzywilejowanymw analizach społeczeństwa jest ujęcie woluntarystyczne.Jest onoskoncentrowane na sprawstwie, które może być przypisane pojedyn-czemu człowiekowi (często  wielkiemu człowiekowi ) lub wspólno-cie.Ujęcia woluntarystyczne rozpadają się na dwa podstawowe typy:167Tamże, s.61.168Tamże, s.63.4.4.Czy społeczeństwo może stać się samosterownym podmiotem?237racjonalistyczne i nieracjonalistyczne169.Różni je sposób, w jaki poj-mują podstawowy  motor działań aktorów.Bywa nim racjonalnakalkulacja, emocje, libido etc.Etzioni proponuje, aby za najbardziej adekwatny do analiz spo-łecznych uznać język, który jest połączeniem języka systemowo-ko-lektywistycznego i woluntarystycznego170.Połączenie obu językówto także próba równoległego prowadzenia analiz z zakresu ontologiispołecznej oraz z zakresu działań politycznych (w szerokim sensietego słowa  ang.policy).To pozwala Etzioniemu na zaproponowanieteorii sterowania społecznego (societal guidance), co z kolei zakłada odczarowanie pojęcia zmiany społecznej i pojęcie dyferencjacji.Tak długo jak zmiana jest postrzegana jako  naturalny wynik ta-kich procesów, jak instytucjonalizacja, moment fazowy, dyferen-cjacja, możemy mówić o analizie dynamiki systemowej, ale bezkoncepcji orientacji aktywnej.Teoria sterowania pyta, jak dany ak-tor przewodzi procesom, jak zmienia on jednostki składowe danejstruktury albo jej granice171.Etzioni wskazuje na trzy bazowe sposoby regulacji działań: nor-matywny, utylitarny i poprzez przymus (coercion)172.Regulacja uty-litarystyczna premiuje interes, normatywna  podzielane normyi wartości, przymus natomiast nie jest możliwy bez przemocy.Tetrzy osie regulacji działań przecinają całość społeczeństwa.Etzio-ni rozróżnia sieci kontroli oraz procesy formowania konsensusu.Te pierwsze mają charakter polityczny, te drugie społeczny.Wa-loryzowanym przez niego typem społeczeństwa jest połączeniemożliwości sprawnego działania z możliwością wypracowywaniakonsensusu.Sieci kontroli są przez niego utożsamiane raczej z or-ganizacjami, z kolei procesy formowania konsensusu lokuje on wewspólnotach173.Etzioni przyznaje zatem wspólnotom rolę analo-giczną do tej, jaką przypisuje im Habermas.Wspólnoty Etzionie-go (nie są one rozumiane jako wspólnoty tradycyjne), podobniejak procesy komunikacji wolne od panowania, mają być głównymmomentem podejmowania decyzji w społeczeństwie.To one są od-powiedzialne za demokratyczny charakter danego społeczeństwa.Jednakże w odróżnieniu od Habermasa, Etzioni docenia wagę dzia-łań instrumentalnych i opartych na środkach przymusu.Celem jegoanaliz jest bowiem przedstawienie takiego modelu społeczeństwa,169Tamże, s.69.170Tamże, s.70.171Tamże, s.78.172Tamże, s.96.173Tamże, s.110.4.W poszukiwaniu  wykluczonego środka238w którym połączone mogą zostać oba momenty: sieci kontroli opartena przymusie i formacje tworzenia konsensusu oparte na swobod-nej komunikacji.Wspólnoty jako miejsce tworzenia konsensusu pozwalają formu-łować cele, wyznaczać normy i wartości, które sterują działaniami.Wspólnoty pozwalają także na ekspresję żądań poszczególnych jed-nostek.Organizacje, instytucje państwowe pozwalają wdrażać owecele i realizować je, utrwalać dane wartości i normy.Pojęcie wspól-noty u Etzioniego jako miejsce osiągania konsensusu może stanowićuzupełnienie koncepcji zbiorowego sprawstwa w ramach ANT.Jakpamiętamy, zbiorowe sprawstwo polegało na stabilizowaniu dzia-łań, na kolektywnym wytwarzaniu sieci relacji, dzięki której aktorzymogli realizować swe cele.Zamknięcie relacji w  czarnej skrzynceto zbudowanie konsensusu tak silnego, iż stał się  niewidoczny.Oznacza to zgodę  w danej wspólnocie interpretacyjnej  co dopewnej definicji sytuacji.Wspólnoty zatem, jako miejsca budowaniakonsensusu, są zarazem sposobami wytwarzania faktów społecz-nych.W tym momencie znaczenia nabiera socjologia wiedzy.Etzio-ni wskazuje na jej fundamentalną rolę, szczególnie w społeczeń-stwach postmodernistycznych (w jego znaczeniu tego terminu),a więc w fazie nowoczesności refleksyjnej, zwrotnej174.Zapośred-niczona społecznie wiedza jest kluczowym elementem składowymświadomości poszczególnych aktorów społecznych (zarówno zbio-rowych, jak i indywidualnych).Socjologia wiedzy to namysł nadsposobami tworzenia wiedzy, a szczególnie wiedzy aktorów spo-łecznych o samych sobie.Z
wiadomość społeczną Etzioni pojmujew sposób zbliżony do Marksa175.Różni się ona jednak w pojmowa-niu tego, kto jest obdarzony świadomością.U Etzioniego pojęciewspólnoty ma charakter bardziej uniwersalny niż Marksowskiepojęcie klasy.Posiadanie świadomości, a właściwie samoświado-mości, jest dla Etzioniego warunkiem wstępnym aktywnej orien-tacji, a więc potencjalnej zdolności do bycia aktorem176.Jednakżesamoświadomość nie jest jedynym i wystarczającym warunkiem.Przykładowo, Etzioni wskazuje na średniowieczne wspólnoty %7ły-dów, które były bardzo samoświadome, ale pasywne177.Tożsamośćpodmiotu (zarówno zbiorowego, jak i jednostkowego) jest ściślezwiązana z samoświadomością.174Zagadnieniom tym Etzioni poświęca następujące rozdziały: Societal Knowledgeand Collective Reality-Testing, Knowledge and Power, Societal Knowledge Its Distributionand Reallocation, Societal Consciousness and Societal Action, swej pracy The ActiveSociety (dz.cyt.).175A.Etzioni, Active Society, dz.cyt., s.228.176Tamże, s.229.177Tamże.4.4.Czy społeczeństwo może stać się samosterownym podmiotem?239Samoświadomość wzmaga szansę na uzyskanie jasnej tożsamości(self-identity) [ Pobierz całość w formacie PDF ]