[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.GORCZYCA Sinapis (krzyżowe Brassicaceae)Gorczyca jasna (biała) Sinapis alba jest powszechnie u nas stosowaną przyprawą (np.w musztardzie iwędlinach).Uprawiana i czasem dziczejąca.Liście jadalne na surowo i po ugotowaniu, robią się trujące powykształceniu łuszczyn (owoców).Nasiona można jeść skiełkowane, dodawać do potraw całe albo mielić.Smakłagodniejszy od gorczycy czarnej Sinapis nigra.Ostry smak gorczycy powstaje przez reakzję enzymu myrozynyz glikozydem sinigryną.Reakcja zachodzi tylko po dodaniu zimnej lub letniej wody i trwa ok.10-15 min.Dodaniegorącej wody, octu lub soli powoduje inhibicję enzymu, smak jest wtedy gorzkawy i mniej piekący.Z nasionmożna też otrzymywać jadalny olej.Zbliżony smak i właściwości do gorczycy białej ma gorczyca polna Sinapis arvensis, pospolity chwast polny.Wyjątkowo dobry smak mają nie rozwinięte kwiatostany, gotowane na parze przez kilka minut.GORCZYCZNIK Barbaraea (krzyżowe Brassicaceae)Cztery gatunki gorczycznika występują w naszym kraju.Pospolicie nad brzegami wód, na murawach i wmiejscach ruderalnych rośnie gorczycznik pospolity Barbaraea vulgaris.W wilgotnych zaroślach i łąkach, nadrzekami występuje gorczycznik prosty B.stricta.Sporadycznie, niezwykle rzadko występują też gorczycznikpośredni B.intermedia i gorczycznik wiosenny B.verna.Gorczycznik pospolity i wiosenny były z rzadka uprawiane jako warzywo w różnych krajach Eurazji.Te dwagatunki występują zdziczałe także w Ameryce i były jedzone przez Czirokezów (podgotowywane i płukane34/129liście).Ich młode liście są jadalne i mają smak zbliżony do rzeżuchy.Młode kwiatostany i starsze liście robią sięgorzkie i mogą być jedzone po ugotowaniu i odlaniu wody.Należy przypuszczać, że pozostałe gatunki mająpodobne właściwości.GORYCZEL Picris (złożone Asteraceae)Goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides występuje w całym kraju na suchych murawach, przydrożach iskrajach lasów.Rzadko na zachodzie kraju występuje goryczel żmijowcowaty Picris echioides.Oba występująceu nas gatunki mają liście jadalne na surowo lub gotowane, niezbyt smaczne, gorzkie jak u mniszka.GORYCZKA Gentiana i Gentianella (goryczkowate Gentianaceae)W naszym kraju występuje kilkanaście gatunków z tych dwóch blisko spokrewnionych rodzajów.Korzeń alpejskiej goryczki żółtej Gentiana lutea (nie występuje u nas dziko) i rosnącej w Tatrach goryczkikropkowanej Gentiana punctata był używany zamiast chmielu do piwa.Goryczuszka polna Gentianella (Gentiana) campestris była wg Linneusza używana jak chmiel do piwa przezubogą ludność Szwecji.Wszystkie krajowe gatunki goryczek i goryczuszek znajdują się pod ochroną.GORYSZ Peucedanum (baldaszkowate Apiaceae)W naszym kraju występuje pięć gatunków goryszy, z tego dwa jadalne.Gorysz miarz Peucedanum ostruthium występuje dziko jedynie w Sudetach.Na niżu był czasem uprawiany idziczeje.W różnych krajach Europy uprawiano go czasem dla liści i korzeni, jadanych po ugotowaniu, mającychsilny i podobno ciekawy pieprzny aromat.Ze sfermentowanych korzeni robiono też napój.Na mokrych łąkach i zaroślach na całym niżu dosyć pospolity jest gorysz błotny Peucedanum palustre.Jegokorzeń ma smak podobny do imbiru i stymulujące działanie, używany był w Rosji jako przyprawa, a w Finlandiismaży się go w cukrze.GOy
DZIK Dianthus (goz
dzikowate Caryophyllaceae)Goz
dzik pierzasty Dianthus plumarius jest uprawiany w ogrodach, występuje dziko w Tatrach i Pieninach.Z jegopłatków robiono syropy, sosy i octy.Goz
dzik pyszny Dianthus superbus jest dosyć rzadkim gatunkiem łąk zmiennowilgotnych na niżu.Jadano jegogotowane liście, zawiera podobno trujące saponiny, ale w niewielkich ilościach.Nic nie wiadomo o użytkowaniu jako pokarmu innych krajowych gatunków z tego rodzaju.Większość gatunków goz
dzików (w tym wyżej wymienione) znajduje się pod ochroną.G�A
KA Gymnadenia (storczykowate Orchidaceae)Gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea występuje na łąkach i zaroślach całego kraju, najczęściej jednakw górach.Znajduje się pod ochroną.Ma smaczne i pożywne bulwy, podobnie jak storczykowate z rodzaju �kukułka i � stroczyk, które dają salep, białawy proszek wyrabiany na Bałkanach i Azji Mniejszej, bogaty wskrobię, o słodkim smaku i dziwnym piżmowym zapachu, używany do karmienia małych dzieci, chorych istarców.Podobno jedna uncja (ok.3 dkg) salepu wystarcza jako dzienna racja pożywienia człowieka.Robiono zniego także napój oraz dodawano do chleba.Bulwy pozyskuje się w okresie kiedy rośliny przechodzą w stanspoczynku i żółkną im pędy.35/129W Tatrach i Puszczy Rominckiej rośnie też gółka wonna Gymnadenia odoratissima, przypuszczalnie mapodobne właściwości jak wyżej wymienionych gatunek.GR
%7łEL Nuphar (grzybieniowate Nymphaeaceae)Grążel żółty Nuphar lutea występuje w wodach stojących w całym kraju.Na północy kraju można jeszczeznalez
ć grążel drobny Nuphar pumila, przypuszczalnie o podobnym zastosowaniu.Oba gatunki znajdują siępod ochroną.Juliusz Słowacki w  Lilii Wenedzie wspomina o spożywaniu szypułek kwiatów grążela przez głodującychcłopów: Lilije wodne nas od głodu bronią,Ilekroć zboże roku nie dotrzyma.Korzeń grążela żółtego zawiera skrobię.Na surowo jest gorzki i musi być odpowiednio przyrządzony.Orzez
wiający napój z kwiatów robiony był w Turcji, korzenie i ogonki liściowe jedzono w Rosji i Finlandii.Gotowany korzeń był jedzony przez Indian m.in.Lakota i Komanczów.Indianie Thompson, Mendocino i Creecięli korzeń na cienkie plasterki i suszyli na zimę.Potem można było go sproszkować i dodawać dozagęszczania zupy.Bardzo cenione były też sproszkowane mielone nasiona gotowane w zupie (IndianieMendocino, Paunisi i Klamath).Indianie z Montany prażyli nasiona jak popcorn, a Algonkinowie ssali ogonkiliściowe dla zaspokojenia pragnienia.GROSZEK Lathyrus (strączkowe Fabaceae)Kilkanaście gatunków groszku Lathyrus występuje dziko w całej Polsce.Zielone strąki i nasiona, dojrzałenasiona i młode pędy chyba wszystkich gatunków z rodzaju Lathyrus są jadalne, najlepiej po ugotowaniu.W tensposób mogą być przypuszczalnie użytkowane na przykład napospolitsze nasze gatunki: groszek łąkowyLathyrus pratensis (próbowałem go, jest bardzo smaczny) oraz rosnące w lasach  groszek leśny Lathyrussylvestris i wiosenny L.vernus [ Pobierz całość w formacie PDF ]