[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Terminten ma rozmaite znaczenia.Ja używałem go dawniej do oznaczenia cało-kształtu uprawnień, przyznawanych jednostce przez krąg społeczny, w którymwykonuje ona jakąś rolę, to bowiem znaczenie odpowiada najściślej temu, cookreśla się zwykle jako „hierarchia statusów", a co występuje wszędzie,gdziekolwiek istnieje uwarstwienie klasowe.Dominujące obecnie znaczenieopiera się na definicji i klasyfikacji jednostek jako osób — definicji iklasyfikacji, których symbolicznym wyrazem są wspólne nazwy.139FLORIAN ZNANIECKITak więc „status" męża, ojca, żony, matki, lekarza, inżyniera, przedsię-biorcy, robotnika, prezesa czy sekretarki oznacza ogólnie przyjęte spraw-dziany, według których określa się stosunek jednostek oznaczonych takąnazwą do wszystkich innych jednostek, oznaczonych także jakąś wspólnąnazwą.Zakłada się, że każda jednostka, posiadająca taki status, ma równieżwyraźnie określone uprawnienia, przywileje, obowiązki i zobowiązania —podobne jak wszystkie inne jednostki o tym samym statusie.Sądzi się więc, żestatusy są abstrakcyjnymi schematami pojęciowymi, kierującymi interakcjąspołeczną między ludźmi.Rola jest po prostu praktycznym zastosowaniemtakiego schematu przez działającą jednostkę.Krótko mówiąc, ta koncepcja statusu dostarcza sposobu klasyfikowaniaról społecznych bez badania, co robią wykonujące je jednostki oraz jednostki,które pozostają z nimi w stosunkach wzajemnego oddziaływania.W tymabstrakcyjnym znaczeniu może nawet istnieć rola społeczna, chociaż nikt niewykonuje tego rodzaju roli, jaki ma być regulowany przez dany schematpojęciowy.Tak więc status rektora uniwersytetu lub burmistrza istnieje nawetwtedy, gdy wykonująca rolę jednostka odeszła na emeryturę lub umarła i niktwykonujący podobną rolę nie został jeszcze wyznaczony lub wybrany na jejmiejsce.Nie ulega wątpliwości, że w każdej dziedzinie kultury — w religii, technice,sztuce, języku, literaturze itd.— czynności ludzkie są zwykle zgodne zesprawdzianami i normami konceptualizowanymi przez myślicieli, nauka zaśmusi badać tworzone przez nich pojęcia.Niemniej jednak nie rozwiązuje towszystkich ważnych problemów.Wśród problemów, pomijanych lub nie rozwiązanych przez teorię statusów,możemy wymienić: zmiany w ocenie osoby, zachodzące w ciągu rozwijania sięjej roli; zakres indywidualnych modyfikacji, na jakie rola pozwala; procesyposzerzania się i zwężania kręgu, w jakim wykonuje się rolę; dynamicznezwiązki między rolami, wykonywanymi jednocześnie i kolejno przez tę samąjednostkę oraz szereg jednostek; i, na koniec, twórcze wyłanianie się stopniowow ciągu historii nowych ról z nowymi sprawdzianami i normami.W związku ztym zaniechamy wszelkich klasyfikacji statusów i w celu uniknięcia nieporo-zumień zarzucimy używanie terminu status w przyjętym przez nasdawniej znaczeniu, zastępując go terminem — ranga (rank).Naszym ostatecznym celem jest stworzenie ogólnej teorii ról społecznych,która obejmuje, oczywiście, cztery wspomniane wyżej składniki podstawowe:osobę, krąg społeczny, obowiązki i prawa.Rozdział X książki Floriana Znanieckiego Social Relations and Social Roles.The UnfinishedSystematic Sociology wydanej w San Francisco w 1965 roku.140POJĘCIE ROLI SPOŁECZNEJPrzedruk według wydania polskiego: Florian Znaniecki, Pojęcie roli społecznej, przeł.Jerzy Szacki,w: Jerzy Szacki, Znaniecki, Warszawa 1986, s.309—319.Lektury uzupełniająceE.W.Bielajew, D.N.Szalin, Pojęcie „rola" w socjologu, przeł.MarianNiezgoda, w: Jacek Szmatka, Elementy mikrosocjologii (Wybór tekstów),Kraków 1978, s.103-125.George H.Mead, Umysł, osobowość i społeczeństwo, przeł.Zofia Woliń-ska.Warszawa 1975, s.202—226 (rozdz.Tło genezy osobowości.Zabawa,gra i uogólniony „inny").Eric Berne, W co grają ludzie^ Psychologia stosunków międzyludzkich, przeł.Paweł Izdebski, Warszawa 1987, s.63—181 (część druga Skarbiec gier).Elizabeth Burns, O konwencjach w teatrze i w życiu społecznym, przeł.Henryk Holzhausen, „Pamiętnik Literacki" z.3/1976, s.291-323 [ Pobierz całość w formacie PDF ]