[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.NKWD była także instytucją badania i analizowania opinii publicznej.Co miesiąc przedkładanoStalinowi poufne sprawozdania, a dokumenty te wyolbrzymiały zasięg i naturę jakiegokolwiek sprzeciwu.Władze zawsze wyrażały szczególną troskę o postawy robotników, chłopów i mniejszości narodowych4.Oczywiście, raporty nie były obiektywne.Bezpieka miała interes w podkreślaniu rozmiarów niezadowolenia,aby usprawiedliwić swoje istnienie, rozumiała także potrzebę dostarczenia Stalinowi takich informacji, jakiemu odpowiadały, wobec ryzyka, że zostanie poddana czystce.Lecz Stalin był także więz
niem systemu.Bezorganów kontrolnych miałby jeszcze mniejszą wiedzę co do stanu rzeczy.Radziecki system nie mógł bez nichfunkcjonować.Potrzebował także potężnego ognia zaporowego propagandy.W roku 1938 został opublikowany oficjalnypodręcznik historii partii5, przyjmowany z nieustającym entuzjazmem.Podobnie wyglądała reakcja naautoryzowaną biografię Stalina. Prawda", jako centralna gazeta partyjna, starannie i gorliwierozpowszechniała zmieniającą się aktualną politykę komunistów.Mimo wszystko ludność ZSRR okazała się w znacznym stopniu odporna na marksizm-leninizm.Wierzącyróżnych religii byli przyzwyczajeni do otwartego praktykowania swojej wiary, natomiast władze świeckieprzy-puszczały, że likwidacja tej tradycji położy kres wszelkiej religii.Tak jednak się nie stało.Kiedy w roku 1937dokonano spisu ludności, pięćdziesiąt pięć procent obywateli stwierdziło, że wierzy w jakieś bóstwo.Prawdziwyodsetek był z pewnością jeszcze większy: przyznawanie się bowiem do wiary religijnej w roku brutalnegoterroru państwowego nie należało do bezpiecznych i miliony ludzi musiały udawać, że są ateistami.W tejsytuacji wiara religijna trwała i była pielęgnowana, kiedy zaś podczas II wojny światowej Trzecia Rzeszadokonała najazdu na ZSRR, Stalin uznał istniejący stan rzeczy i wezwał metropolitę Moskwy na Kreml, oferującpewien zakres wolności Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej w zamian za poparcie trudnych zadań związanych zprowadzeniem wojny.Działalność religijna w niektórych grupach raczej ulegała nasileniu.Dotyczyło torozmaitych sekt chrześcijańskich, które postrzegały Stalina jako Antychrysta.Podobnie wyglądała reakcjawielu muzułmanów, którzy znajdowali pocieszenie w Koranie po społecznych i gospodarczych stratach wlatach trzydziestych.Nienawiść do Stalina była szczególnie silna w skolektywizowanych wsiach.Skoro Stalintępił religię, wierzący uznawali, że jest to dobry powód, by wierzyć dalej.Niewątpliwie jednak ateizm zyskiwał zwolenników.Na indoktrynację szczególnie była podatna młodzieższkolna.Z pokolenia na pokolenie przybywało ludzi podzielających światopogląd władz, nawet jeśli laicyzacjatrwała dłużej niż pierwotnie przewidywano.Indoktrynacja marksistow-sko-leninowska przynosiła skutki,podobnie jak chirurgiczne usunięcie publicznej obecności religii.Urbanizacja sama w sobie miała wpływ lai-cyzujący, podobnie jak w większości innych krajów świata, z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych.Przestrzeńzajmowana przez wiarę w ZSRR została ograniczona.Jednakże obywatele radzieccy, nawet ci podzielający oficjalne ateistyczne poglądy, w wielu sprawach mieliskłonność do myślenia prywatnie inaczej.To, co George Orwell nazwał  dwójmyśleniem", było zjawiskiem po-wszechnym.Wszyscy poza świętymi, szaleńcami i głupkami małpowali komunistyczne komunały w fabryceczy w biurze.Niedopełnienie tego obowiązku mogło wywołać katastrofalne konsekwencje.Jeżeli usłyszanostarą wieśniaczkę, jak narzeka na warunki w swoim kołchozie, groziła jej przymusowa praca na Syberii.Większość ludzi sprytnie ukrywała swoje niebezpieczne poglądy osobiste.Na ogół dzielono się z nimi zewspółmałżonkami i najbliższymi przyjaciółmi w zaciszu mieszkań.Nawet to było jednak ryzykowne.Domywysokich rangą urzędników znajdowały się często na podsłuchu.NKWD wzywała też poszczególne osoby iżądała,aby zdradziły tajemnice ostatnio prowadzonych rozmów.Służące, portierzy i kierowcy byli z zasadyzatrudniani jako donosiciele6.ZSRR był państwem podsłuchu o nienasyconej ciekawości.Zachęcano doanonimowych denuncjacji.Miało to szkodliwy wpływ na zwykłą solidarność społeczną.Donoszenie na innychstanowiło kuszący sposób odegrania się na apodyktycznym brygadziście lub niewygodnych sąsiadach.Była totakże metoda na pozbycie się rywala i zajęcie jego stanowiska pracy.Nikt, bez względu na uczciwość, nie mógłmieć całkowitej pewności, że fałszywy donos nie wywoła katastrofy w jego życiu.NKWD nie przejawiałozbytniej skrupulatności dochodzeniowej, szczególnie w czasach, kiedy znajdowało się pod presją wypełnienianorm aresztowań.We wszystkich społeczeństwach istnieje w większym lub mniejszym stopniu hipokryzja - pewna jej dozabywa często niezbędnym lubrykantem funkcjonowania stosunków międzyludzkich.Jednak sztuka udawaniazamieniła się w podstawową cechę całego radzieckiego systemu.Ukrywanie prawdziwych myśli stało się stylemżycia.Obywatele musieli mówić jedno, a robić drugie, jeśli chcieli przeżyć wśród panującego terroru.Drugiego wentyla dostarczali klasycy rosyjskiej literatury.Wielu z nich wydawano jako przykłady wielkościkraju.Było to zrozumiałe narzędzie utożsamienia się władzy z dawnymi osiągnięciami kulturalnymi, stanowiłojednak bombę, która wybuchła jej w rękach.Dzieła Aleksandra Puszkina, Iwana Turgieniewa i Lwa Tołstojabyły chętnie kupowane przez czytelników, którzy zyskiwali przebłysk świata utraconego po rewolucji paz
dzier-nikowej.Nie-Rosjanie mogli czytywać przynajmniej kilku ze swoich gigantów literatury.W całym ZSRR nadalpłonęło światło kultury niemającej nic wspólnego z marksizmem-leninizmem.Dzieła, które były zakazane,lub dostęp do nich mocno ograniczono - takie jak powieści Fiodora Do-stojewskiego i poezja AleksandraBłoka oraz Anny Achmatowej - cieszyły się wielką potajemną popularnością.Nauczono się tego bardzoszybko.Ludzie przekonali się, że w fantasmagorycznym świecie istnieje droga do zachowania czystości.Wskrytości wyśmiewano władze, w tym samego Stalina [ Pobierz całość w formacie PDF ]