[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W.A
ęka tak scharakteryzował tę istotę demoniczną:  Skrzak był to pierwotnie dobry duch,który przysparzał ludziom zboża i groszy.Został jednak zdegradowany widocznie pod wpływemdziałania Kościoła.Wchodził on przez komin, bo siedzibą ducha opiekuńczego domu było ognisko.(.) Obecnie wyobrażenia o skrzacie łączą w sobie dwie postacie: ducha opiekuńczego i duchaatmosferycznego" ( Ziemia chełmińska", s.239).Na zakończenie przeglądu demonów opiekuńczych wskazać warto na dość szczególne wyobrażeniekaszubskiego klabaternika  opiekuńczego ducha statku.W zasadzie jest to istota niewidzialna, aleniekiedy ukazująca się ludziom pod postacią karzełka lub ognika.W tej ostatniej wersji pojawia sięon niekiedy przed statkiem, aby bezpiecznie przeprowadzić go pośród szalejącego żywiołumorskiego.Dlatego też Kaszubi często mówią o klabaterniku:  wić w pajęczynie",  rebok" czy purtek z widem".'Generalnie rozważając powyższy  dość zresztą szczątkowy  obraz współczesnych wierzeńludowych w opiekuńcze demony domowe, należy przyznać, iż zawiera on szereg wątków o dośćodmiennych podłożach genetycznych.Obok elementów prastarego kultu ognia domowego iduchów zmarłych przodków odnalez
ć w tym obrazie można także wątki dawnych słowiańskichwierzeń demonicznych i kultu zwierząt przemieszane z wątkami czarto-logii chrześcijańskiej.Wprawdzie są to rysy charakterystyczne dla całokształtu polskiej demonologii ludowej, jednakżeszczególne ich ujawnienie widoczne jest zwłaszcza w odniesieniu do opiekuńczych wyobrażeńdemonów domowych.Problem ten wymaga bardziej szczegółowej analizy, co jednakże znaczniejuż przekracza ramy i charakter tego opracowania.Demonologia negatywnaOmawianym uprzednio duchom opiekuńczym przeciwstawia się różnorodne wyobrażenia istotdemonicznych i półdemonicznych, stanowiących  w świetle wierzeń ludowych  uosobieniewszelkich takich przypadków i wydarzeń, które w zasadniczy sposób zakłócają harmonię inaruszają rytm prawidłowego funkcjonowania poszczególnych społeczności (wspólnota gro-madzka, rodzina), jak również komplikują drogi życiowe przynależnych do nich jednostekludzkich.Tym to demonom i półdemonom przypisany, został szczególnie nieprzyjazny i wrogistosunek do ludzi.W ich bowiem działaniu dopatrywano się uzasadnienia wszelakich cierpień,nieszczęść, klęsk żywiołowych i plag społecznych dręczących ludzkość od niepamiętnych czasów.Można więc stwierdzić, iż mamy tu do czynienia ze sferą wierzeń ludowych143w negatywną demonologię życia społecznego.Sferą tych wierzeń objęty został stosunkowo szerokikrąg istot ponadzmysłowych i osób uważanych za ich ziemskich sojuszników.Fakt ten nasuwapotrzebę dokonania pewnego rodzaju klasyfikacji danego kręgu demonologii, co niewątpliwiepozwoli na bardziej precyzyjną jego prezentację w dalszym ciągu niniejszych rozważań.Propozycjew tej kwestii zawiera poniższy schemat.Demonologia negatywnaDemony szko- Demony Demony Demony dręczą-duszące choróbdzące położni- ludzi i i śmierci ce zwierzęta hodo-wysysają-com i porywa- wlanece z nich krewjąceniemowlętaDiabły Czarownice WilkołakiCała ta plejada negatywnych istot demonicznych i postaci półdemo-nicznych w potocznej mowieludowej określana jest terminem  złe" ( złe moce",  złe siły",  złe duchy").Określenie takiezawiera pewien szczególny podtekst, na co zwracali już uwagę niektórzy badacze.Oto co na danytemat pisał O.Kolberg:  O ile sądzę z mowy ludu naszego, wyobrażenie o pierwiastku �złego� jestu niego czymś nie określonym bliżej i czasów sięga przedchrześcijańskich.Wyobrażeniaprzynajmniej: �wodzi go po lesie�, �odjęło mu mowę�, �pomieszało mu w głowie�, �łamało mukości�, �ręką mu ruszyć nie da ani nogą�, �spać mu nie da�, �straszy go po nocy� itd. do tegoprzywodzą mnie wniosku.%7łe w nich siła przyrodzona główną odgrywa rolę  zaprzeczyć trudno.Niedalekim jednak i od zdania, choć za pewnik go nie narzucam, iż wedle przekonania ludunaszego w głębi tej siły drży przynajmniej poczucie sprawiedliwości i kary, jeżeli nie rozwinięte doświadomości prawa i zadośćuczynienia w dzisiejszym słów tego znaczeniu" ( Tarnowskie  Rze-szowskie", s.264).Bardziej wnikliwe rozważenie tej kwestii nasuwa spostrzeżenie, iżwzmiankowanym  złym mocom" czy  złym siłom" najczęściej przypisywano działania mające nacelu zadawanie ludziom cierpień natury fizycznej (duszenie, wysysanie krwi, nawiedzaniechorobami itp.) [ Pobierz całość w formacie PDF ]