[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Gombrowicz nie posluguje sie groteska po to, aby zwrócic uwage na siebie, ale po to, zeby zmusic czytelnika do przyjrzenia sie swiatu, który w swoim dziele prezentuje.Nie jest to wiec moda, ale sposób na pelniejsze przedstawienie pewnego problemu wspólczesnego swiata.Dla Gombrowicza jest to ograniczajaca nas forma.Oba dziela (tj.„Szewcy” i „Ferdydurke”) powstaly jednak przed wojna.Nie chce jednak spowodowac wrazenia, ze groteska byla uzywana jedynie w pierwszej polowie naszego stulecia.Dlatego tez przyjrze sie takze grotesce w dziele nieco bardziej blizszym naszym czasom - a bedzie to „Tango” Slawomira Mrozka.Analiza tego dramatu ostatecznie powinna rozwiac watpliwosci, jakoby groteska miala byc uzywana ze wzgledu na mode.Jezeli bowiem i ten utwór udowodni, ze groteska jest potrzebna do pelniejszego przedstawiania problemów wspólczesnego swiata, bedzie juz mozna mówic o pewnej regule.Mrozek w swoim dziele przedstawia problem konfliktu pokolen, a takze problem negacji pewnych wartosci.Mamy tu bowiem swiat doroslych pozbawiony wszelkich zasad i mlodego Artura, który jak kazdy mlody musi sie buntowac, a ze nie ma juz przeciw czemu, stara sie przywrócic porzadek.Przywracanie porzadku jest bowiem w tej groteskowej sytuacji buntem.Czy zeby przedstawic taki problem Mrozek musial posluzyc sie groteska ? Przeciez równie dobrze mozna bylo konflikt pokolen przedstawic w dramacie, albo powiesci realistycznej.Mozna bylo pokazac bowiem calkowicie normalny konflikt pokolen - mlodego, buntowniczego chlopaka, który buntuje sie przeciwko regulom ustalanym przez statecznych doroslych.Mrozek tymczasem groteskowo odwraca porzadek rzeczy.Czyzby ulegl modzie na groteske ? Nie.Groteska jest w tym przypadku równiez czemus sluzy.Utwór Mrozka mozna bowiem tak jak i dzielo Witkacego traktowac jako pewne ostrzezenie.Publikuje on swój dramat w latach szescdziesiatych - kiedy to swiat nieslychanie dynamicznie sie zmienia, upadaja dawne tradycje, wszedzie wkracza „nowe”.To co przez tyle setek lat bylo zakazane w ciagu krótkiego XX wieku staje sie norma.Miedzy obyczajami XIX i XX wieku jest ogromna przepasc.Mrozek widzi to i ostrzega - ciagly bunt nie cofajacy sie przed niczym doprowadzi do absurdu - nie bedzie sie przeciw czemu buntowac.Groteskowa wizja swiata w którym zyje Artur jest nie tylko wytworem wyobrazni artysty, ale równiez pewna propozycja przyszlosci.Przyszlosci w której zlamano juz wszystkie reguly, gdzie nie obowiazuje zadna tradycja, gdzie kazdy jest wolny i nieskrepowany.Groteska tak jak i u Witkacego nie jest zbednym przerysowaniem, ale pewna przepowiednia - przepowiednia swiata bez barier, bez porzadku - a wiec groteskowego swiata chaosu i pelnej swobody.Mrozek ostrzega - staly bunt i lamanie wszystkich zasad prowadzi do absurdu - i zeby przestrzec czlowieka przed przyszloscia musi posluzyc sie groteska.Nawet nie dlatego, zeby zwrócic na siebie uwage - ale dlatego, ze swiat przyszlosci jawi sie mu wlasnie groteskowo.Absurdalny swiat mozna zas przedstawic tylko za pomoca groteski.Mrozek - autor wspólczesny musi wiec posluzyc sie groteska, aby przedstawic problem wspólczesnego swiata - a to dlatego, ze ten wspólczesny swiat zmierza ku grotesce.Jak wiec widac w przypadku groteski nie mozna mówic, ze XX wieczna fascynacja takim sposobem przedstawiania swiata jest spowodowana tylko i wylacznie moda.Byc moze jest w takim stwierdzeniu ziarnko prawdy - ale nawet jesli jest, jest to tylko ziarnko.Podstawowa rola groteski jest najpelniejsze przedstawienie problemów jakie sa aktualne w swiecie dwudziestego stulecia.Czasem groteska sluzy jak u Gombrowicza przede wszystkim przyciagnieciu uwagi czytelnika, czasem zas - tak jak u Mrozka, czy Witkacego groteska to nic innego jak wizja absurdalnej przyszlosci, która moze (ale nie musi !) czekac czlowieka.O ile groteska przyciagajaca uwage moglaby byc zastosowana w kazdej epoce, o tyle te groteskowe wizje przyszlosci sa bardzo charakterystyczne wlasnie dla naszego stulecia - wieku niepokoi i dreczacego wszystkich pytania - „Co dalej ?”.Ta niepewnosc wynika z tego, ze XX wiek jak zaden inny zmienil oblicze swiata i calkowicie przeksztalcil ludzka swiadomosc.Jednoczesnie udowodnil, ze czlowiek jest zdolny do wszystkiego - lacznie z najbardziej okrutnymi zachowaniami.Wlasciwie nawet nasz wiek mozna uznac za groteske - któz sto lat temu mógl przypuszczac, ze w ciagu jednego stulecia dojdzie do tego, ze czlowiek bedzie w stanie w ciagu kilkunastu sekund porozumiec sie z niemal kazdym, najbardziej odleglym miejscem na swiecie, ze wyruszy w kosmos, ze postawi stope na ksiezycu ? To wszystko byla dla czlowieka z przelomu XIX i XX wieku fantastyka, a wiec wlasnie - groteska.Tymczasem rzeczywistosc przerosla wyobraznie.Byc moze wlasnie dlatego, groteska stala sie taka popularna wsród twórców naszego stulecia.Starajac sie odgadywac przyszlosc musieli sie odwolywac do groteski, skoro nawet ich terazniejszosc byla pewna jej odmiana.Nawet zas jezeli nie wykraczali swoimi dzielami w przyszlosc, dostrzegali groteske w swiecie wspólczesnym (Gombrowicz).Groteska jest niewatpliwie bardzo dobrym sposobem na wyrazanie problemów wspólczesnego swiata.Na pewno jednak nie jedynym.A czy najlepszym ? O tym zapewne beda mogli zdecydowac dopiero ci, którzy zepna dzisiejsza wspólczesnosc klamra dat i spojrza na nia z perspektywy czasu.To od nich bedzie zalezec czy nasza wspólczesnosc zostanie ochrzczona „czasem groteski”.A moze raczej „groteskowym wiekiem” ? [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]