Listy z podrozy do Ameryki Kraszewski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Doprawdy, wobec tego, gdyby mnie kto zapytał: które społeczeństwo wyrobiło doskonal-szą cywilizację? wyższość bez wahania przyznałbym Amerykanom.W Europie obejmujecywilizacja tylko niektóre klasy społeczne, a raczej jedną, która zagarnia i chłonie w sobiewszystko.Cały świat istnieje tylko w niej i dla niej, nauka i wiedza jest wyłącznie jej udzia-łem; poezja, sztuki, ruch umysłowy, słowem: wszystko, co życie czyni prawdziwie pięknym,wzniosłym i duchowym, co stanowi prawdziwie ludzką, estetyczną i intelektualną stronę tegożycia, istnieje tylko w niej i dla niej, a spełnia się tylko przez nią.Poza nią nikt nic nie wie,nikt nic nie umie.�w świat wyższy pisze, sądzi, mówi, wytwarza opinię społeczną, wydajedzienniki, napełnia galerie obrazów, biblioteki, teatra; słowem: jest całą cywilizacją, pozaktórą istnieje ogromna, mętna fala ludzi żyjąca życiem mniej więcej fizycznym, nieuobycza-jona, ciemna, gruba.Gdybyż przynajmniej do owego świata wyższego w każdym społeczeństwie europejskimnależały całe miliony ludzi: połowa, czwarta, ósma, dziesiąta wreszcie część ogólnej liczby można by przynajmniej powiedzieć, że zakres jego nie jest zbyt szczupły.Ale zobaczmy, żetak nie jest.Wprawdzie obliczyć dokładnie, kto należy do świata wyższego, a kto do proste-go trudno, można jednak postawić cyfry przybliżone wziąwszy za podstawę większą lubmniejszą zamożność pojedynczych jednostek.Podstawa taka będzie racjonalna, gdyż łatwozrozumieć, że kształcić się tak naukowo, jak i estetycznie mogą ci tylko, którym pozwalają nato środki.Otóż mam w tej chwili pod ręką niezmiernie ciekawą książkę, w której przytoczonyjest urzędowy pruski wykaz z roku 1851, uczyniony przy wprowadzeniu podatków od docho-du4.Z wykazu tego okazuje się, że w całych Prusach, mających naówczas siedemnaście mi-lionów mieszkańców, tylko 44 408 osób miało więcej jak tysiąc talarów rocznego dochodu.Przyjmując dla okrągłości cyfrę 50 000, czy wiecie, czytelnicy, co ta cyfra znaczy? Oto, żenaukę, literaturę, sztuki piękne, opinię publiczną, uobyczajenie, słowem: całą tę kwintesencjęwysokiej cywilizacji, z której Prusy tak są dumne i która za cywilizację całego narodu sięuważa, w roku 1851 przedstawiają w tych Prusach 200 000 rodzin, co przy powszechnymupadku zamożności pomimo wzrostu ludności będzie zapewne cyfrą przesadzoną, to znaczy,że reszta, to jest miliony, przedstawiają ów świat ludzi prostych, których przy całym rozwojunauczania elementarnego w Prusach przepaść oddziela od świata wyższego i jego cywilizacji.W demokratycznych Stanach Zjednoczonych zupełnie jest inaczej.Tu tak wiedza w ogóle, jak i uobyczajenie nie dochodzi może w pojedynczych indywidu-ach ani klasach do takiej wysokości, za to jednak tak pierwsze, jak i drugie rozlewa się, jakjuż mówiłem, bez porównania szerzej i powszechniej.Oto, co nazywa się demokracją amery-4Cyfry te podał urzędowy ad hoc komitet, zostający pod prezydencją rzeczywistego tajnego radcy Dieterici.87kańską.A teraz powiem tylko tyle: jeśli wysoka cywilizacja nie zapewnia szczęścia, tedy na-leży ją odrzucić i wrócić do czasów, w których ludzie chodzili na czworakach; jeśli zaś, jakpowszechnym jest mniemaniem, zapewnia to musimy przyznać, że i dola społecznegoszczęścia, na ogół wziąwszy, w Ameryce bez porównania jest większą niż gdziekolwiek wEuropie, czyli że demokracja amerykańska najbliżej jest owego społecznego ideału, za któ-rym uganiamy się od wieków.Tyle o demokracji amerykańskiej.Jest to aż nadto dosyć, jak na list, który ma być felieto-nem, nie zaś wyczerpującym studium społecznym.Wobec tego, co powiedziałem, możnazrozumieć dokładnie życie amerykańskie w jego różnicach od europejskiego; czytelnik mógłwyrobić sobie pewne pojęcia nie tylko o samej demokracji amerykańskiej, ale zarazem oprzyczynach umożliwiających jej rozwój.Teraz pomówimy trochę o moralności tego społe-czeństwa.O wielkich złodziejstwach w tutejszej administracji mówiłem już w poprzednich listach,jak również nadmieniłem o ich przyczynach, które leżą w tym, że każdy urzędnik póty tuzajmuje swój urząd, póki jego partia przedstawia większość rządzącą.Zmienia się partia,zmieniają się natychmiast i urzędnicy; tak więc urzędnik, który dla obowiązków urzędu po-rzuca swój business, to jest swój sposób życia, wie, że po kilku latach urząd ten straci.Wobectego ludziom tym pozostaje tylko jedno: kraść; kradną też tak gorliwie, jak tylko umieją.Jest to wada machiny rządowej, ale właśnie dlatego za wskazówkę moralności całego na-rodu brać tych nadużyć niepodobna, tym bardziej jeszcze, że urzędnicy tu ani nie mają tegoznaczenia, ani nie przedstawiają stosunkowo tak wielkiej cyfry, jak gdziekolwiek przy innychformach rządu w Europie.Co do przeciętnej moralności narodu, dla oceny jej innej należy szukać podstawy.Zewszystkich prawd społecznych najmniej podpada wątpliwości ta jedna, że rozwój oświatyprowadzi za sobą rozwój i moralności.Kto nie wierzy, niech wezmie statystykę przestępstwpierwszego lepszego społeczeństwa i niech zobaczy, ile ich spełnia się przez ludzi pozbawio-nych wszelkiej oświaty, ile przez umiejących czytać i pisać, ile przez wyżej wykształconych.Ale jeśli tak się rzeczy mają, to ponieważ ogólna oświata stoi najwyżej w Ameryce, najwyżejwięc stoi i moralność.Tak też jest w istocie.Zastrzegam tylko, że nie mówię o miastach por-towych, w których wielką ilość wykroczeń popełniają emigranci świeżo przybyli z Europy ipopychani do tego nędzą.Jasnym jest, że wykroczeń tych na karb społeczeństwa amerykań-skiego brać niepodobna.Nie mówię także o stosunkach na pograniczach indyjskich, czyli nakresach.Na kresach bowiem nie istnieje żadna organizacja społeczna: nie ma miast, instytu-cji, praw; słowem, są to krainy dzikie, w których jednostka, zostawiona samej sobie i swemukarabinowi, nie żyje społecznie.%7ładne zatem dobro ogólne ani porządek publiczny nie ogra-niczają jej samowoli i jej namiętności.Ciągła wojna, ciągłe niebezpieczeństwo, napady, od-wety i całe otoczenie dzikie a surowe zaostrzają jeszcze indywidualne namiętności, które teżwyrastają do olbrzymich rozmiarów.Ale też nie może być inaczej.Przypomnijmy sobie tylkodawnych naszych kresowców osiadłych na pograniczach i szlakach tatarskich, a będziemymieli podobny obraz [ Pobierz całość w formacie PDF ]

pdf @ pobieranie @ do ÂściÂągnięcia @ download @ ebook

Pokrewne